Ka Alala

This week's episode is mostly in English because I want people to understand. There have been very concerning issues surrounding the language. Keep an open mind while you listen and take everything to heart.

He aha ka laau kahea? Pehea e kau ai i ka laau? He aha na lula o keia laau? E hoolohe mai a loaa na haina. Eia kahi, ia maua e noho walaau ana, e ihi ana maua i ka olena. E lohe ana oukou i ke kani o ka maua ihi ana.

E hoolohe mai ia Dr. Keao Nesmith no ka hua olelo “aloha.” Akamai oia i ka walaau Hawaii ame kekahi mau olelo Polonekia. Eia kona ike, kona naauao me kona mau manao no na kumuhana o keia pule.

No ka olelo Tahitian mai ka hua olelo “hauki”. Puanaia “hauti” e kela lahui kanaka. O ka huaolo “paani” ka huaolelo like ma ka olelo Hawaii. No ke aha ka i lawe ia ai kela huaolelo tahiti? Aole kupono ka huaolelo “paani?” Eia kahi, aole like ka manao ana o ka poe Hawaii no ia mea he “sport.” Aole hookahi wale no hua olelo. He mau hua olelo no na hana hooikaika like ole. E hoolohe mai!

Olelo wau no ka huaolelo “weather,” ka poe influencer e hoohaumia nei i ka olelo Hawaii a me ka kakou mau mea e hana ai i pau keia ano hoolaha naaupo a ka poe influencer e hana nei i keia manawa.

Nui ino ka poe e hooio nei mamua o ka lehulehu me ko lakou hunahuna ike. Aka, aole lakou i hoomanawanui i ke ao ana ma ke ano he haumana. Loaa ka ike hou i keia la, a hoolaha wale aku i ka la apopo.

Ma loko o keia lola e kamailio ia ai na mea e pono ai ke ola o ka olelo Hawaii ma ka hale, oia hoi iloko o ka ohana. O na huaoleo kahiko ame na huaolelo hou kekahi manao i kamailio pu ia kekahi.

Noi mau ia mai au e kapa inoa Hawaii no kekahi mau makua. Loaa ka’u IG i keia ano mau makua, a noi mai ia’u i inoa no ke keiki e loaa mai ana. Kanalua au e kokua aku. Aole kamaaina. He aha la ka’u e hana ai? Koe aku ia.

Ua hui aku la au me ko’u hoa aloha (Keoki Faria) e kamailio ai no ka olelo waha, ka olelo kakau, ka olelo kula a me ka olelo makuahine. He akamai no hoi o Keoki i keia olelo kanaka. E ao mai mai ia ia mai.

Pehea mai nei oukou i keia makahiki hou? I keia mua iho au e noho pu ai me kekahi kumu a’u. E hui koke ana oukou me ia ma ka leo. He akamai oia ala i ka olelo kanaka. E hoolohe maikai ia ia!

Malama oukou i ka hooponopono? Ano e ka hui ana me ka ohana ke hihia a pilikia. Mai huna i keia mau mea ino. E hooponopono i ka hihia me ka pilikia.

E imi kakou i ka ike me ka naauao. Mai kalele a hilinai wale ia hai.

Maopopo ia oe ka hualelo no ka cigarette, cigarette pack, match, me ka match box? Loaa keia mau hua olelo ma keia lola.

Hana nui ka hoopili ana i ka poe olelo Hawaii, ina no oe he malihini no lakou. E hoopili aku no! Mai kali o pau na niho. Kakaikahi paha ka poe olelo Hawaii i keia manawa, aka ke nui ae nei no.

Lohe aku la au i keia mau hua olelo i like ma ka manao. He like, aka he okoa no. O ka wai ka huaolelo no ka mea maoli. O ke kai oe, o ka lepo oe, o ka niu oe, o ka ulu kekahi. O ka waihooluu ka mea e hoopuka ia no ka wai hooluu ia. Ina aole hooluuia ka wai, he wai wale no ia.

O ke kalo/poi ka ai nui o ka wa kahiko. A ai pu ia ka inai me ia. Okoa keia wa. Ua lilo ka poi i ano inai a ua lilo ka inai oia ka mea ai nui. E hoonui kakou i ka ai ana i ka poi. E kakoo kakou i ka poe mahi kalo!

Pehea kakou e hoopololei ai i ka mea hemahema ma ka walaau ana? He mau mano ko’u no keia ninau.

He mea nui na mea a kakou e ai ai. O ka hua ai oe, o ka lau ai oe, o ka io oe a pela aku. O ka mea ai e waiho loihi ana ma na hale kuai, aole kela he mau mea ai kupono. E ai kakou me ka noonoo a me ka naauao.

Mai poina kakou i ke kuauhau. He mea keia i ka Hawaii. Na kakou, na makua mea keiki e ao aku i na keiki no ke kuauhau o ka ohana. E minamina kakou i na lahui a pau o kakou.

Ina kakou mahalo i ka poe kupuna o kakou, e malama a hoomau i ko lakou olelo. E malama i na hua olelo kahiko, ka leo kupuna, a o ka noonoo o lakou kekahi.

Ua hoi maila makou mai Kauai mai. Maikai no hoi ka noho ana malaila. Hai ia kekahi mau moolelo no ko ko’u ohana noho ana ma Kauai. Hookahi pule ka loihi.

Pehea e ao ia ai ke keiki i ka pono a me ka hewa? Pehea ka hoopai ma ka olelo, ka pai, ka hili, ka huki pepeiao a pela aku? Na ka makua a makua hanai paha e ao aku. Na ka lehulehu kekahi. Pela au i ao ia mai ai.

Ke ulu ka hopohopo iloko o ka naau, he aha ka mea e hana ai? Hopohopo kakou a pau i kekahi manawa. Owau, ko’u ohana a me ko’u mau hoa aloha, kamaaina no i ka hopohopo. Aka, pehea kakou e holo mua ai me ka hopohopo? Oia ka mea e imi ai.

Ua hana ino ia oe? Ooe paha ka mea nana i hana ino ia hai? Hookae ia ka hana ino e ka poe pono ma ka naau, aka aole hiki ke hoopau loa i keia hana. Noonoo au ma ke ano he makua mea keiki. Ke hana ino ia ka’u mau keiki, oia ka wa e aoao aku ai no ka hana ino me na hana e koho ai. Hiki ke ae i ka hana ino ia mai a i ole hiki ke lanakila maluna o ka mea hana ino. Pehea ko oukou mau manao?

Hookae a hoowahawaha ka poe naaupo i na kupuna i huli i ka hoomana kalikiano. Hoahewaia hoi ka poe mikanele i lawe mai i ka euanelio i Hawaii nei, aka ua hooholo na kupuna, na alii e haalele i ka hoomana kahiko a e holo imua ma o keia hoomana hou, oia hoi ke kalikiano.

Imi mau ia ka hauoli e kanaka, aole paha kakou noonoo, aka pololei no hoi. O keia ka mea nui maluna o na a pau. O ke kala oe, o ka hanohano oe, o ka hooheno oe, o ke kaulana. Ke loaa ka hauoli, e malamaia i ka wa pau ole.

Pehea kakou e lanakila ai maluna o ke kaumaha? E luuluu ana kakou i ke kaumaha i kekahi manawa. Aole hiki ke alo ae. O ka kakou hana i ka wa e komo mai ai ke kaumaha ka mea nui. Mai ae i ke kaumaha e hoopuni a hooluuluu ia oe.

Ua komo anei oukou i ka moloa? Eia aku eia mai, komo kakou i ka moloa. I ko’u manao, he ano ia o kanaka. Hoowahawaha a hookae ia ka moloa. Pehea kakou e lanakila ai maluna o keia nawaliwali o kanaka?

Pii mau ke kumu kuai hale, aole lawa mau ka uku makahiki o ka poe kamaaina. Pehea la hoi e kuai ai i hale ma Hawaii nei? Mai haawi pio. E imi aku no i ala e ko ai keia makemake.

Oia mau no ka paa o keia mea he pale ihu ma ka waha o ka poe e noho nei ma Hawaii nei. 2 makahiki ke kau ana o na kanawai kuikawa no ka mai ahulau Covid-19. Pehea la kakou i keia manawa?

He kupa no Kaimuki keia kanaka a’u e hoolauna nei ia oukou. He mahi ai, he kumu ao, he kanaka makee olelo keia.

O Maeaea kona aina hanau. Malaila oia i ai ai i ka limu wawaeiole, o na kai o kona aina. Puka oia ma ke kula kiekie o Punahou. Hoonaauao ia oia i ke kula olelo Hawaii o Kawaihuelani.

Eia no o Kapela, ko’u hoa kamailio o keia pule. Ola ka olelo Hawaii ma kona hale ma waena ona me kana kane a me ka laua mau keiki 2. Hai moolelo oia no ka lanakila ana ma luna o ka mai aai.

Eia ka mea nui, hiki ke kamailio, kuka a hoopaapaa ma ka olelo Hawaii. Hiki ke hoopuka i na hua olelo haole i ka wa e kamailio ana i ka olelo Hawaii. Peia na lahui a pau e hana nei. He mea ole keia i ka poe olelo hanau. Oia ka poe no lakou ka olelo ma ke ano he olelo mua. Pela ma ka olelo haole, ka olelo kepani, ka olelo kelemania a pela aku.

No Kauai mai o Kawailehua. He haumana puka no Kawaikini me Manoa. He kumu ao olelo Hawaii oia no Kawaikini. Puni oia i ke kinipopo wawae. Ua komo pu au me ia i kekahi mau papa olelo Hawaii i ke kula o Manoa. E hoolohe mai ia ia

He kupa o Miki no Hana, Maui. Malaila oia i ao ia ai i ka hana paniolo, ke alualu puaa, ka lawaia a pela aku. I kona wa kanaka makua, komo oia i ka oihana puali koa. Ma hope aku, komo oia i ke kula nui i loaa ka naauao ia ia. Oia kona wa i ao ai i ka olelo, ke kalai laau a me ka ike o loko o na papa ike Hawaii. He mau lima akamai, mikioi hoi kana i ke kalai laau. Oia kana puni. Nui hoi kona ike ma keia mau oihana a ka Hawaii.

He kumu ao o Laiana no ke kula nui o Manoa. Noho oia i ke alo o na kupuna i kona wa e ao mua ana i ka olelo Hawaii. Ha makua oia i kona wa e ao ana. He kalai olelo hoi oia. Olelo oia no ka hoomaopopo ana okoa ka olelo Hawaii a oko ka olelo haole. Aole ma ka olelo wale no, aka ma ka noonoo.

No Kailua nei no keia kane me kana wahine. Na laua keia o “Kauluakalana”. He hui keia nana e hoopili hou i ka Hawai i kona aina. Nana hoi e hoohui i ka Hawaii ma ka aina e hoonui i kona ike me kona aloha i kona aina me na ike Hawaii o ka wa kahiko. E lauan mai me laua ma ka pepeiao.

O keia o Beau Makana Makamae Shishido. He kupa oia nei no Papakolea. He haumana puka kula no Kamehameha a me Manoa. He kumu olelo Hawaii oia ma ke kula o Kawaikini i keia manawa. He makee hoi o Beau i ka olelo o ka aina. E hoolohe mai i kona mau moolelo.

O keia ka lua o ko’u hui ana me Tuti no keia podcast. Olelo oia no ka hanai ana i kana mau kaikamahine ma ka olelo Hawaii, no kana ao hou ana i ka olelo Hawaii, no Na Hulu Kupuna a nui hou aku na mea ana e moolelo mai ana ma keia lola.

Okoa loa keia lola o keia pule! He keiki Niihau o Makana Garma. A kolekole no maua ma kona olelo makuahine, o ka olelo Niihau. He honehone, he nahenahe hoi kona leo. Nanea ko maua hui ana. E hoolohe mai i ka olelo Niihau a Makana i hanai ia ai ma Pakala, Kauai.

Nui ko’u olioli e hoolauna ia oukou, e ko’u poe hoolohe, ia Keao Nesmith. Liilii wale no ka poe akamai i ka olelo Hawaii e like me oia nei. Ua noho maoli oia i ke alo kupuna. Oia ke kumu o ka like o kona walaau ana me ka na kupuna i hala. E nanea mai ana no ko oukou pepeiao.

No ka moolelo ola keia o Hiilei, keia kupa no Kahaluu. He puukani, he hookani pila, he makee olelo Hawaii oia. Kamaaina paha oukou i ka ohana Kimokeo, he ohana hoomau mele Hawaii keia.

No Waimanalo o Pua Kama. 5 ana keiki. He poo kumu oia no ke kula kamalii o Hanaiaulu. He kula aha o Hanaiaulu? He kula olelo Hawaii ia no na haumana o ke kula nui o Hawaii. E nanea kou pepeiao i ka hoolohe ana mai ia ia.

Niele ia o Emily no kona ola, mai kona wa hanau a hiki i kana hookumu ana ia “Kaulumaika”, kana oihana kalepa. He ano kumu oia e nana ia ai ma ka hoolaha ana i na mea ulu no Hawaii nei. He mea hou ia e ike ia nei i ko ke ao nei.

Mau no ka ohumu ana o ka poe hoomaloka i ka poe e hoomau nei i ka olelo. Mai hoolohe. Mai no nana ia lakou. Aole o kana mai ka waiwai o ka olelo Hawaii.

E imi kakou i ka oiaio o kekahi hihia kalaima. Peia pue hoi ma na ano hihia a pau loa o ke ola. Mai kuhi hewa. He mau moolelo oiaio keia. I mua kakou me ke aloha o ka naau me ka malamalama o ka noonoo.

Kamaaina no paha i keia puke, aole paha. Aole laha keia puke e like me kekahi, wia nae, maikai loa no. Ua nana paha oe i keia puke ma mua?

Ua pau keia mau moolelo i ka hai ia. He mau mea hou no paha. E huli ia “Ka Alala” ma Youtube i loaa pu ai ke kii onioni o keia lola. Ke aloha!